Η "αισθητικός" του Α' Παγκοσμίου Πολέμου
Σπασμένα σαγόνια, κενές κόγχες ματιών, αλλοιωμένα ζυγωματικά. Πρόσωπα παραμορφωμένα, που απεικονίζουν την αγριότητα του πολέμου. Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος δεν άφησε πίσω του μόνο 8 εκατομμύρια νεκρούς αλλά και 21 εκατομμύρια τραυματίες. Η ζωή για τους παραμορφωμένους αποστράτους συνεχιζόταν ή μάλλον έπρεπε να συνεχιστεί και μετά το πέρας του πόλεμου . Την ζωή αυτών των ατόμων προσπάθησε να κάνει καλύτερη, η Άννα Κόλμαν-Γουατς Λαντ.
Η Αμερικανίδα γλύπτρια γεννήθηκε στη Φιλαδέλφεια και έλαβε την εκπαίδευση της στην Ευρώπη όπου και σπούδασε γλυπτική στο Παρίσι και στη Ρώμη. Μετακόμισε στην Βοστόνη το 1905 όταν παντρεύτηκε τον Δρ. Maynard Ladd. Η Anna Ladd δοκίμασε τις ικανότητες της σε πολλά καλλιτεχνικά είδη. Μεταξύ άλλων έγραψε 2 βιβλία και 2 θεατρικά έργα. Το μεγαλύτερο όμως έργο της είναι που αφιέρωσε τις ικανότητες της κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο στους παραμορφωμένους στρατιώτες.
Η Anna Ladd
Η καθοριστική στιγμή ήταν περί τα τέλη του 1917, όπου ο σύζυγος της μετατέθηκε στην παιδική πτέρυγα του αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού στην Τoυλ της Γαλλίας. Είχε κληθεί να υπηρετήσει ως ιατρικός σύμβουλος στις επικίνδυνες γαλλικές ζώνες. Εκεί ακριβώς ήταν η που Anna ανακάλυψε τo έργο του Francis Derwent Wood, του γλύπτη συναδέλφου της που ασχολήθηκε με παραμορφωμένους στρατιώτες. Της δόθηκε η ευκαιρία να μελετήσει τη δουλειά του σε βάθος, καταφέρνοντας έτσι να το συνεχίσει και να το εξελίξει, φτιάχνοντας και αυτή μάσκες για πληγωμένους στρατιώτες στην Γαλλία.
Η παραμόρφωση του προσώπου ήταν η πιο τραυματική από την πληθώρα των φρικτών καταστροφών του πολέμου. Η επανένταξη των στρατιωτών και η αποδοχή της νέας τους εμφάνισης ήταν κάτι πολύ δύσκολο έως και οδυνηρό. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς την στάση της κοινωνίας απέναντι τους. Στο Sidcup της Αγγλίας για παράδειγμα μερικά παγκάκια συνηθίζονταν να βάφονται μπλε. Επρόκειτο για ένα είδος κώδικα, που ουσιαστικά προειδοποιούσε τους περαστικούς πως όποιος κάθεται εκεί είναι ένα δυσάρεστο θέαμα. Το χειρότερο όμως ήταν η εικόνα που σχημάτιζε ο ίδιος ο τραυματίας για τον εαυτό του. Ήταν τόσο έντονο το σοκ όταν αντίκριζαν το ακρωτηριασμένο τους πρόσωπο για πρώτη φορά, που κατέρρεαν, για αυτό και στους νοσοκομειακούς θαλάμους απαγορεύονταν οι καθρέπτες. «Η ψυχολογική επίδραση του γεγονότος σε έναν άνθρωπο ότι πρέπει να συνεχίσει την ζωή του ως ένα αντικείμενο τρόμου, τόσο για τους άλλους όσο και για τον ίδιο, είναι απερίγραπτη», γράφει ο Dr. Albee. «Είναι ένα συχνό φαινόμενο για αυτά τα άτομα να έχουν δυσκολία προσαρμογής, μιας και νιώθουν ξένοι και αποκομμένοι από τον κόσμο. Πρέπει να είναι μεγάλη κόλαση να νιώθεις ξένο τον εαυτό σου».
Μάσκες στο εργαστήριο της Anna Ladd
Καθώς oι στρατιώτες κάπνιζαν, η Ladd τους εξέταζε. Μελετούσε τα πυροβολημένα σαγόνια τους, τις μύτες που έλειπαν και τις άδειες κόγχες των ματιών, για τα οποία oι γιατροί δεν μπόρεσαν να κάνουν τίποτα. Δεν ήταν δυνατό να επαναφέρουν τα πρόσωπα αυτών των ανδρών σε μία φυσιολογική κατάσταση, ποσό μάλλον στην πρότερη ομορφιά τους. Όμως, ως γλύπτρια, η Anna θα μπορούσε να εφαρμόσει τα ταλέντα που διέθετε και τα oπoία έλειπαν απo τους γιατρούς. Μπορούσε να φτιάξει νέα πρόσωπα-μάσκες, όμορφα δημιουργημένα από χαλκό, μεταλλικό φύλλο και χρώμα . Έτσι, στα τέλη του 1917 η Anna Ladd ίδρυσε στο Παρίσι το "Studio for Portrait-Masks" του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού. Αυτό το τμήμα παρείχε μάσκες σε άντρες που παραμορφώθηκαν στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην διάρκεια του ενάμιση χρόνου που πέρασε διευθύνοντας την δουλειά του στούντιο, η Ladd έσωσε περίπου 100 Γάλλους στρατιώτες από την βαθιά απομόνωση της δυσμορφίας. Φορώντας τις προσθετικές μάσκες τους, οι στρατιώτες μπορούσαν πια να επιστρέψουν στις οικογένειες, στους φίλους και στις αγαπημένες τους, άτομα στα οποία φοβόντουσαν να φανερώσουν την αντιαισθητική για την κοινωνία παρουσία τους. Οι υπηρεσίες της αυτές, της απέφεραν τον τιμητικό σταυρό του Chevalier και του σέρβικου τάγματος του Άγιου Σάββα.
Η Anna Ladd ήταν μια καλλιτέχνης με βαθιές ανησυχίες. Οι στρατιώτες που είχαν παραμορφωθεί κατά τη διάρκεια του πολέμου, μπορούσαν να βελτιώσουν την εξωτερική τους εμφάνιση χάρη στο στούντιο της. Εκεί, η Anna μαζί με τους συνεργάτες της, δημιουργούσαν ειδικές μάσκες-καλούπια όπου εφάρμοζαν στην περιοχή του προσώπου, που είχε πρόβλημα. Η διαδικασία να παράγουν μάσκες που έφεραν όσο το δυνατόν στενή ομοιότητα με τα πρόσωπα των στρατιωτών προ πολέμου, ήταν χρονοβόρα και επέβαλλε λεπτομερή εργασία. Μία μάσκα απαιτούσε ένα μήνα ιδιαίτερη προσοχής. Μόλις ο ασθενής είχε πλήρως επουλωθεί από τον αρχικό τραυματισμό και είχε αναρρώσει, λάμβαναν γύψινα καλούπια από το πρόσωπό του: μια ασφυκτική διαδικασία, κατά την οποία ο πηλός ή η πλαστελίνη έσφιγγε ώστε να αποτυπωθούν λεπτομερώς τα χαρακτηριστικά. Το αποτέλεσμα ήταν ένα κυριολεκτικό πορτρέτο του ασθενούς με την άδεια κόγχη, το υγιές μάτι και την σπασμένη μύτη, όλα αποτυπωμένα λεπτομερώς. Αυτό χρησιμοποιούσαν μετά για να κατασκευάσουν έτσι ώστε να εφαρμόζει τέλεια, το προσθετικό κομμάτι από εξαιρετικά λεπτό επικασσιτερωμένο χαλκό. Η χρήση φωτογραφιών που είχαν τραβηχτεί πριν τη δημιουργία του τραύματος ήταν το πρότυπο της γλύπτριας βάσει του οποίου ολοκλήρωνε την μάσκα.
Πριν και μετά στρατιώτης φορώντας μάσκα που δημιούργησε η Anna Ladd
Αν καλυπτόταν ολόκληρο το πρόσωπο, ή όπως ήταν συχνά η περίπτωση, μόνο το πάνω ή το κάτω μισό, η μάσκα ζύγιζε από 100-200 γραμμάρια. Ανάλογα με το σημείο που έπρεπε να εφαρμόσει, στηριζόταν είτε με ειδικά κορδόνια, είτε με ένα είδους σκελετό γυαλιών. Στις μύτες πολλές φορές χρησιμοποιούσε ξύλο, γιατί το συγκεκριμένο σημείο, χρειαζόταν ένα πιο συμπαγές υλικό για να σταθεί. Ωστόσο, η μεγαλύτερη καλλιτεχνική πρόκληση έγκειται στο να ζωγραφιστεί η μεταλλική επιφάνεια στο χρώμα του δέρματος. Το ανθρώπινο δέρμα είναι ιδιόμορφο και αλλάζει αποχρώσεις μέσα στην μέρα. Έτσι η φωτεινότητα που αποκτά σε μία μουντή μέρα, η θαμπάδα λόγω του φωτεινού ήλιου και άλλες πολλές περιπτώσεις έπρεπε υπολογιστούν, ώστε να επιτευχθεί ένας μέσος όρος. Μετά από πειράματα με λαδομπογιά, η οποία είχε την τάση να ξεφλουδίζει, η Ladd κατέληξε να χρησιμοποιεί ένα σκληρό σμάλτο που μπορούσε να πλυθεί και είχε ένα θαμπό, όμοιο με σάρκα φινίρισμα. Έβαφε τη μάσκα, ενώ την φορούσε το άτομο για το οποίο προοριζόταν, έτσι ώστε να επιτευχθεί το πιο ταιριαστό χρώμα. Λεπτομέρειες όπως τα φρύδια, οι βλεφαρίδες και τα μουστάκια γίνονταν από πραγματικά μαλλιά.
Τα γράμματα που λάμβανε από τους ασθενείς της ήταν εγκάρδια και την ευχαριστούσαν για την ευκαιρία που τους έδινε να ξαναφτιάξουν τη ζωή τους. Η Άννα Κόλμαν-Γουατς Λαντ, προσέφερε ουσιαστική και ανεκτίμητη βοήθεια στους τραυματίες. Άλλαζε την ποιότητα της ζωής τους και συντελούσε καθοριστικά στην επανένταξή τους. Μέχρι το τέλος του 1919, το στούντιο της Ladd είχε παράγει 185 μάσκες. Οι καλλιτεχνικές παρεμβάσεις της στα αλλοιωμένα πρόσωπα των στρατιωτών εκείνης της εποχής αποτέλεσαν τον πρόδρομο της σημερινή μεθόδου που είναι γνωστή ως “ανάπλαση”. Η «αναπλαστολογία» είναι η τέχνη και η επιστήμη της αποκατάστασης απόντος ή παραμορφωμένου μέλους μέσα από τεχνητούς τρόπους. Σήμερα παρ’ όλη τη σταθερή και αξιοθαύμαστη πρόοδο στη τεχνικές της ιατρικής, ακόμα και η προηγμένη μοντέρνα επέμβαση ανάπλασης δεν μπορεί να φροντίσει ικανά τις πληγές που καταδίκασαν άνδρες του Μεγάλου Πολέμου να ζήσουν πίσω από τις μάσκες τους. Λίγες, αν όχι καμία, από τις μάσκες επιβιώνουν μέχρι σήμερα. «Σίγουρα θάφτηκαν με τους ιδιοκτήτες τους» λέει η βιογράφος Sarah Creillin.
Βίντεο που δείχνει την Άννα Λαντ εν ώρα εργασίας στο στούντιο της
Οι φωτογραφίες είναι από το προσωπικό αρχείο της Anna Ladd και από το αρχείο Αμερικάνικης Τέχνης