Ο Σαίξπηρ «ζει»!
Ο Σαίξπηρ ζει. Αυτό είναι το όνομα της καμπάνιας για τον εορτασμό των 400 χρόνων από το θάνατο του μεγάλου Άγγλου θεατρικού συγγραφέα Ουίλιαμ Σαίξπηρ, που αποτέλεσε πηγή έμπνευσης της παγκόσμιας τέχνης ανά τους αιώνες και παραμένει διαχρονικός.
Με αφορμή την επέτειο αυτή αμέτρητες εκδηλώσεις διοργανώθηκαν το 2016 προς τιμήν του, με πρώτες αυτές στο Στράτφορντ της Αγγλίας , που θεωρείται γενέτειρα του. Εκεί οι επισκέπτες, έχουν την δυνατότητα να δουν το μέρος οπού γεννήθηκε, να υποβάλλουν τα σέβη τους στο μνήμα του που βρίσκεται στην εκκλησία της Αγ. Τριάδος και να ακολουθήσουν τα βήματα του στο μέρος που έζησε. Χώροι όπως η αίθουσα στην οποία πέρασε τα σχολικά του χρόνια και η λέσχη του, άνοιξαν για πρώτη φορά τις πόρτες τους, δίνοντας πληροφορίες για τις πιο άγνωστες πλευρές της ζωής του: την εκπαίδευση του και την πηγή της έμπνευσής του. Το έτος 2016 αποτέλεσε μια πολύ καλή ευκαιρία για να εορταστεί η βαθιά ριζωμένη κληρονομιά του “εθνικού ποιητή της Αγγλίας”, του σημαντικότερου πολιτισμικού συμβόλου της Μεγάλης Βρετανίας στον σύγχρονο κόσμο. Πλεον φτασαμε επίσημα στα 400+1 χρόνια από τον θάνατο του.
Ολόκληρη η Αγγλία φιλοξενήσε μια σειρά από εγκαίνια και εκθέσεις το 2016 ειδικά αφιερωμένα στον καλλιτέχνη. Μεταξύ άλλων, μία νέα συναρπαστική θεατρική έκθεση στο Royal Shakespeare Company, μία ανά-δημιουργία του τελευταίου σπιτιού που κατοίκησε, παραστάσεις σε δεκάδες θέατρα της χώρας, συναυλίες, συνέδρια και δημιουργικές δραστηριότητες βρέθηκαν στην διάθεση του κοινού.
Βίντεο για την ανά-δημιουργία του σπιτιού που έζησε τα τελευταία χρόνια του ο «Βάρδος του Έιβον»
Οι εκδηλώσεις εορτασμού δεν σταμάτησαν στα όρια της Μ. Βρετανίας. Ο Σαίξπηρ γιορτάζεται ανά τον κόσμο. Στη Νέα Υόρκη, μεγάλη έκθεση με φωτογραφίες, κοστούμια και προγράμματα από παλιές παραστάσεις έργων του Σαίξπηρ παρουσιάζονται στην βιβλιοθήκη Τέχνης της πόλης, ενώ στο Σικάγο πολλά είναι τα εστιατόρια που συμμετέχουν στην καμπάνια «Άπαντα Μαγειρικής», στην οποία επαγγελματίες σεφ χρησιμοποιούν τα έργα του ποιητή ως έμπνευση για τη δημιουργία πιάτων. Εύλογη είναι η παγκόσμια ανταπόκριση στον εορτασμό της επετείου. Το έργο του Σαίξπηρ επηρέασε σημαντικά το θέατρο και τη λογοτεχνία και πιο συγκεκριμένα, επέκτεινε τις δραματικές δυνατότητες των χαρακτήρων, της πλοκής, της γλώσσας και του ύφους. Για παράδειγμα, μέχρι τον "Ρωμαίο και Ιουλιέτα" τα ρομαντικά έργα δεν θεωρούνταν αξιόλογα θέματα για τραγωδίες. Επίσης, οι μονόλογοι χρησιμοποιούνταν κυρίως για τη μεταφορά πληροφοριών σχετικά με τους χαρακτήρες ή τα γεγονότα, αλλά ο Σαίξπηρ τους χρησιμοποίησε για να εξερευνήσει και να παραθέσει τις σκέψεις των χαρακτήρων σύμφωνα με τους Chambers και Clemen, συγγραφείς εκτενών μελετών των σαιξπηρικών μονολόγων.
Ο Σαίξπηρ επηρέασε συγγραφείς όπως ο Τόμας Χάρντι, ο Γουίλιαμ Φώκνερ και ο Κάρολος Ντίκενς. Οι μονόλογοι του Αμερικανού μυθιστοριογράφου Χέρμαν Μέλβιλ οφείλουν πολλά στον Σαίξπηρ. Ο καπετάνιος Άχαμπ στο "Μόμπυ Ντικ" είναι ένας κλασικός τραγικός ήρωας, εμπνευσμένος από τον "Βασιλιά Ληρ", όπως επισημαίνει ο πανεπιστημιακός Jοhn Bryant . Στον κλάδο της μουσικής επίσης, έχουν εντοπίσει 20.000 μουσικά κομμάτια που συνδέονται με τα έργα του Σαίξπηρ. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται δύο όπερες του Τζουζέπε Βέρντι, ο "Οθέλος" και ο "Φάλσταφ" σύμφωνα με τον Jοhn Grοss στο έργο του “Σαιξπηρική επιρροή” . Ο Σαίξπηρ φυσικά ενέπνευσε και πολλούς ζωγράφους, συμπεριλαμβανομένων των Ρομαντικών. Ακόμα και o ψυχαναλυτής Σίγκμουντ Φρόιντ μελέτησε έργα του Σαίξπηρ, και ιδιαίτερα τον “Άμλετ”, για να αναπτύξει τις θεωρίες του γύρω από την ανθρώπινη φύση, όπως τονίζει ο κριτικός λογοτεχνίας Harοld Blοοm . Βλέπουμε λοιπόν την έντονη επιρροή του σε μεταγενέστερους του, ακόμα και αιώνες μετά τον θάνατο του, σε έναν «ατελείωτο» κατάλογο έργων της διανόησης και της τέχνης.
Η αναφορά στον πιο διαβασμένο και μελετημένο συγγραφέα της αγγλικής γλώσσας, φυσικά δεν θα μπορούσε να λείπει και από τη χώρα μας. Στο θέατρο «Φούρνος» προς τιμήν της επετείου των 400 χρόνων από τον θάνατο του Σαίξπηρ, παρουσιάστηκε τρίπτυχο αφιέρωμα στον μεγάλο δραματουργό. Στη διάρκεια του αφιερώματος παρουσιάστηκαν θεατρικά αναλόγια και πραγματοποιήθηκαν κινησιολογικά δρώμενα, μικρές συναυλίες και παρουσιάσεις βιβλίων. Προβλήθηκαν επίσης σημαντικές κινηματογραφικές μεταφορές των έργων του.
Παράλληλα το «Globe to Globe Hamlet», μια τουρνέ της παράστασης Άμλετ που ανεβαίνει σε κάθε χώρα της υφηλίου, ήρθε στην Αθήνα με δυο παραστάσεις, οι οποίες σήμαναν την έναρξη της τελικής φάσης της διετούς περιοδείας της. Ο σκηνοθέτης της παράστασης, Ντομινίκ Ντρόμγκουλ, γράφει στην σελίδα της περιοδείας http://globetoglobe.shakespearesglobe.com : «Η περιοδεία βασίστηκε σε μια αρχή: ότι ο Σαίξπηρ μπορεί να διασκεδάζει και έχει κάτι να πει στον καθέναν, άσχετα από το που βρίσκεται στη γη, και ότι κάθε χώρα και κάθε λαός ωφελείται από την ζωντανή παρουσία του Άμλετ.» Η περιοδεία ολοκληρώθηκε τις 23 Απριλίου, ημερομηνία γέννησης και θανάτου του Σαίξπηρ, στην γενέτειρα του στο Στράτφορντ. Την ίδια ημέρα είναι που πραγματοποιήθηκε στο Εθνικό Θέατρο μια πρωτότυπη γιορτή-αφιέρωμα στον Άγγλο ποιητή. Μέσα σε ένα κοντέινερ-«Δωμάτιο» στην πλατεία Ομονοίας ηθοποιοί, σκηνοθέτες και μεταφραστές που συμμετέχουν στη δράση, ζωντάνεψαν αποσπάσματα από τα σημαντικότερα έργα του, καλώντας το κοινό σε ένα συναρπαστικό ποιητικό ταξίδι.
Στην Ελλάδα, υπάρχουν πολλοί λόγοι για να ενδιαφέρεται κανείς για τον Σαίξπηρ. Η ίδια η συγγένεια μεταξύ του ελισαβετιανού και του ελληνικού θεάτρου είναι αντικείμενο μεγάλης συζήτησης. Και οι δυο παραδόσεις του θεάτρου καταπιάνονται με πραγματικά οικουμενικά ζητήματα και προβληματισμούς. Επίσης αξίζει να αναφερθεί μέσα στις καλλιτεχνικές επιδράσεις του έργου του Ουίλιαμ Σαίξπηρ κι ο πασίγνωστος στίχος του Σεφέρη: «Κι αν με δικάσετε να πιω το φαρμάκι, ευχαριστώ» στο τρίτο μέρος της «Κίχλης», που ενέχει το «κι αν θα μου δώσετε φαρμάκι θα το πιω» από τον «Βασιλιά Ληρ».
Να ζει κανείς ή να μη ζει; Ο Laurence Olivier στην σκηνή του νεκροθάφτη, Άμλετ (1948) Photo: Universal
Όπως σχολιάζει ο Νίκος Βασιλειάδης (συντονιστής Κέντρων Δια Βίου Μάθησης) στο Thetοc.gr, ο Σαίξπηρ δεν εκφράζει μια αλήθεια μοναδική αλλά γεννά έναν νέο αμφίδρομο προβληματισμό για την κοινωνία γύρω μας και για τις βαθύτερες υπαρξιακές μας αναζητήσεις. «Η φύση του ανθρώπου, το καλό και το κακό, η διεφθαρμένη εξουσία και τα ένστικτο της αυτοσυντήρησης, οι μεταφυσικές μας διαδρομές, τα ανθρώπινα πάθη και η λογική σκέψη, το μίσος, η ζήλια, ο θάνατος, η αυτοκαταστροφή. Ο Σαίξπηρ κατόρθωσε μέσα από το έργο του να περάσει την ουσία των πραγμάτων μέσα από ένα φίλτρο πότε τραγικό και πότε κωμικό, θέλοντας να δηλώσει πως στην ανθρώπινη φύση σώμα, σκέψη και ψυχή αλληλοσυνδέονται και συνυπάρχουν αρμονικά, πως η πραγματικότητα και η καθημερινότητα μπορεί συχνά να συνδυάζεται με υπερφυσικά στοιχεία, όπως τα πνεύματα και οι μάγισσες και πως ο φυσικός κόσμος μπορεί να συνυπάρξει σε αρμονία με έναν άλλο ονειρικό. Υπήρξε ο πρώτος ίσως δραματουργός που αποτόλμησε το ταξίδι πίσω στον χρόνο και στον χώρο, να ταξιδεύεις ανάμεσα στην προσωπική και κοινωνική φαντασία, εκεί που επινοούνται το ανθρώπινο κίνητρο και ο ανθρώπινος σκοπός μόνον με την δύναμη των λέξεων».
Και είναι οι λέξεις το όπλο του Σαίξπηρ που τον κατέστησαν κλασικό, εκείνον και τα έργα του. Είναι το μέσο με το oπoίo ο νεαρός επαρχιώτης κατάφερε να απογειώσει τη δραματική τέχνη και να αγγίξει όλη την ανθρωπότητα με τη θεματολογία και τους προβληματισμούς του. Με τις 31.534 διαφορετικές λέξεις που χρησιμοποίησε συγγράφοντας, αποτέλεσε αφετηρία για ακαδημαϊκές μελέτες και ενέπνευσε μερικά από τα πιο μεγάλα έργα σύγχρονης τέχνης. Ειδικοί επιστήμονες τονίζουν ότι φράσεις και στίχοι από τα έργα του Σαίξπηρ έχουν ενσωματωθεί στην καθομιλουμένη. Εκφράσεις όπως «with bated breath» (με κομμένη την ανάσα) από τον “ Έμπορο της Βενετίας” και «it was a foregone conclusion» (ήταν αναπόφευκτο) από τον “Οθέλλο” προφέρονται από τα χείλη των σύγχρονων Βρετανών, διατηρώντας ζωντανό το πνεύμα του μεγάλου καλλιτέχνη που με τόση δεξιοτεχνία άγγιξε τα μύχια του ανθρώπινου ψυχισμού.
